بین »اصالت وجود« و »جعل وجود« چه فرقى است؟

 مرحوم آملى مى‏فرماید: مسئله اصالت وجود: با اصالت وجود در جعل مغایر است گر چه این دو بحث تلازم در صدق دارند زیرا کسى که به اصالت وجود قائل است، به مجعول بودن وجود نیز معتقد است و کسى که مى‏گوید مجعول بالاصاله وجود است، به اصالت وجود معتقد باشد، یعنى بگوید آن چه‏در خارج حقیقت دارد وجود است نه ماهیت ولى به اصالت جعل وجود عقیده نداشته باشد، چرا که اصلاً به جعل قایل نباشد بلکه بگوید عالَم بر حسب اتفاق موجود شده و جاعلى در کار نیست تا گفته شود فلان چیز جعل شده است، وجود یا ماهیت؟ نیز بحث اصالت وجود در مورد خدا هست چون عین وجود است ولى در مورد خدا جعل مطرح نمى‏باشد، چرا که جاعل ندارد، بلکه خالق مخلوقات است. (1)
استاد شهید مطهرى مى‏فرماید: این دو بحث در واقع ملازم و دست در گردن یکدیگر هستند و تفکیک این‏ها چندان صحیح نیست. به این معنى که این‏ها دو بحث است ولى یکى کافى است براى دیگرى مدعا یک مدعا نیست ولى یکى که ثابت شد کافى است که دیگرى هم اثبات بشود؛ یعنى ما اگر وجود را امرى حقیقى بدانیم چاره‏اى نداریم از این که بگوییم علت که معلول را ایجاد مى‏کند »وجود« به او مى‏دهد. ما وقتى مى‏گوییم علت معلول را افاضه مى‏کند یعنى علت حقیقت بخش معلول است. حقیقت چیست؟ وجود، پس وجود به او مى‏دهد. اما اگر گفتیم وجود یک معناى انتزاعى ذهنى است و ماهیت اصیل است و حقیقت شى‏ء همان ماهیت او است، معلوم است که علت هم همان ماهیت معلول را به او مى‏دهد. علت آن چیزى را مى‏دهد که واقعاً اصیل است. معنى ندارد که علت در عالم عین یک امر اعتبارى را بدهد. اعتبارى که مربوط به عالم ذهن است. بنابر این فرض اگر »الف« را علت بگیریم و »ب« را معلول، اگر »الف«، »ب« را مى‏دهد، ذات »ب« را مى‏دهد. وقتى که ذات »ب« را داد، وجود براى این »ب« انتزاع مى‏شود. (2)
پاورقى:
1 - محمد تقى آملى، درر الفوائد (شرح منظومه سبزوارى)، ج 1، ص 185.
2 - مرتضى مطهرى، شرح منظومه مبسوط، ج 2، ص 422.

نفس با روح چه فرقى دارد؟

 در لغت، نفس با روح به یک معنا گرفته شده، ولى براى آن دو معانى دیگرى گفته‏اند. نفس به معانى: روح، چشم زخم، خون، جسم (بدن)، شخص انسان، عظمت و مردانگى آمده است.(1)
روح به معانى: وسیله حیات و زنده ماندن، نفس، لطیف، وحى، ملاک، حکم اللَّه و روح القدس آمده است. (2)
ابوعلى سینا گوید: خداوند مردم را از گرد آمدن سه چیز آفرید: یکى تن که او را به تازى بدن یا جسد خوانند و دیگرى جان که آن را روح خوانند و سوم روان که آن را نفس خوانند.
غزالى گوید: روح همان خود تو و حقیقت تو مى‏باشد. همان چیزى که از هر چیز بر تو پنهان‏تر و تو به آن آگاه‏ترى. روح تو همان بُعد ویژه انسانى است که منسوب به خدا است، چنان که فرموده است: »قل الروح من امر ربّى؛ بگو روح از امر پروردگارم است«، »و نفخت فیه من روحى؛ از روح خود در آدم دمیدم«. البته این روح غیر از آن روح جسمانى لطیف است که منشأ آن قلب است و در سراسر اجزاى بدن میان رگ‏ها منتشر است و حامل نیروى حسّ و حرکت مى‏باشد. این روح به انسان اختصاص ندارد، بلکه انسان در این جهت با دیگر حیوانات شریک است. این روح به واسطه مرگ نابود مى‏شود، زیرا عبارت است از بخارى که اعتدال آن بر اثر اعتدال و انسجام اخلاط و عناصر مزاج است. چون انسجام به پراکندگى گرایید، بخار منعدم مى‏شود، مانند چراغ که روغنش به اتمام مى‏رسد و خاموش مى‏شود. این روح بار امانت و معرفت را نتواند حمل کند و آن روح که حامل بار امانت و معرفت است، روح ویژه انسان است.
وى مى‏گوید: روح فناپذیر و مردنى نیست، بلکه به مرگ بدن حال او به حال دیگرى تبدیل مى‏شود.(3)
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: »روح نکته لطیفى و لمحه شریف است که حکایت از خلقت و عظمت خالق دارد. آن را از خزائن ملکش به این عالم آورده، پس آن ودیعه و امانتى الهى است«. ابو على سینا این کلام را به شعر در آورده است:
هبطت الیک من المحل الا رفع
ورقاء ذات تعزز و ترفّف
أنفت فما الفت فلمّا آنست
کرهت مفارقه الدیار البلقع
حقیقت و کنه روح بر همگان نامعلوم است و بزرگان اهل تحقیق به عجزخود در این باره معتقدند و آیه »یسئلونک عن الروح...؛ از تو درباره روح سؤال مى‏کنند، بگو: روح از امر پروردگارم است و اطلاعات کمى نسبت به آن داده شده‏اید«.(4) بیانگر این حقیقت است.
امام صادق (ع) فرمود: »روح را نتوان به سنگینى و سبکى توصیف کرد، روح جسمى رقیق است که قالبى تیره بر آن پوشانیده شده است«. از او پرسیدند: آیا بعد از مردن، روح از بین مى‏رود؟ فرمود: »خیر، باقى مى‏ماند«.(5)
نفس داراى معانى مختلفى است. از انسان یا حیوان، نفس تعبیر مى‏شود، چون داراى حساسیّت و درّاکیّت است. احتمال دارد چون انسان و حیوان تنفّس مى‏کنند، از آن‏ها به نفس تعبیر شود. احتمال دارد چون انسان داراى ارزش و نفاست است، چون روح، شریفترین جزء انسان و حیوان است، این کلمه بر انسان و حیوان اطلاق شود. (6)
نفس در قرآن به اعتبار صفات مختلفى که در آن است، به پنج مرتبه تقسیم شده است:
1 - نفس اماره و آن نفسى است که به خوى ملکوتى تهذیب نگشته، به هواى خود به پیش مى‏رود.
2 - نفس لوّامه که مدام خود را به کوتاهى در انجام وظائف ملامت و سرزنش کند، هر چند به نیکى کوشا باشد.
3 - نفس مطمئنّه نفسى است که از اضطراب شک به آرامش یقین گراییده و از هر بیم و هراسى ایمن است.
4 - نفس راضیه بدانچه بر او بگذرد خشنود است.
5 - نفس مرضیه که خدا از او راضى باشد.
از کمیل بن زیاد نقل شده: بع على(ع) عرض کردم: یا امیرالمؤمنین! نفسم را برایم تعریف کن! فرمود: کدام نفست را؟ گفتم مگر چند نفس داریم؟ فرمود: اى کمیل! چهار نفس است: نفس نامیه نباتیه، حسیّه حیوانیه، ناطقه قدسیه که ویژه انسان است و مدار تکالیف الهى است و کلیه الهیه که خاص انبیا و اولیاى الهى است. (7)
پاورقى:
1 - المنجد.
2 - همان.
3 - سید مصطفى دشتى، معارف و معاریف، ج 5، ص 712.
4 - اسراء (17)، آیه 85.
5 - سید مصطفى دشتى، معارف و معاریف، ج 5، ص 713، به نقل از تفسیر صافى.
6 - همان، ج 10، ص 176، به نقل از تفسیر مجمع البیان.
7 - همان، ج 10، ص 178.

سوفیسم و ایده آلیسم چیست ؟

 طبق اصطلاح امروز سوفیسم مرادف با ایده آلیسم است . مسلک ایده آلیسم معتقد است جهان خارج از ذهن و تصورات انسان وجود ندارد و هر چه انسان تصور مى کند فقط در ذهن موجود است و وجود خارجى نداردو جهان خارج را هیچ در هیچ مى داند. این مکتب چون وجود خارجى اشیاء را (که بدیهى هستند) انکار مى کند درمقابل رئالیسم که به معناى اصالت واقعیت و اعتقاد به وجود خارجى اشیاء است قرار دارد.()
(پـاورقى 3.مرتضى مطهرى , مجموعه آثار 5 ج 6 ص 77ـ 79(اصول فلسفه روش رئالیسم , ج 1.